จิตวิญญาณชุมชน เพื่อคนกุฎิตะกาบ

สุขภาพดี ไม่ใช่เพียงแค่ร่างกายแข็งแรง แต่หมายรวมถึง จิตใจ และจิตวิญญาณต้องแข็งแรงด้วย เช่นเดียวกับ บ้านกุฎิตะกาบ หนึ่งในหมู่บ้านของจังหวัดสกลนคร ที่ผู้คนส่วนใหญ่มีวิถีชีวิตอยู่ร่วมกับธรรมชาติ ใช้สมุนไพร และภูมิปัญญาพื้นบ้านในการรักษาพยาบาลร่วมไปกับการรักษาแผนปัจจุบัน และมีความเชื่อเรื่องจิตวิญญาณที่จะช่วยนำพาความสุข และสุขภาพดีมาให้คนในหมู่บ้าน “ด้วยความรู้ภูมิปัญญาสืบทอดเรื่องหมอสมุนไพรจากบรรพบุรุษจากรุ่นสู่รุ่น เยียวยารักษา

ร่างกายด้วยสมุนไพรไทย เยียวยารักษาจิตใจด้วยความเชื่อ” คำบอกเล่าของ “เจ้าย่าม” ผู้นำจิตวิญญาณของคนในหมู่บ้าน ที่ชื่อนายยุทธศาสตร์ ขันละ หรือ อสม. เติ่ง แต่คนที่นี่เรียกกันติดปากว่า “จ้ำเติ่ง” ผู้ที่ใช้ชีวิตตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง และเป็นหมอยาพื้นบ้าน ซึ่งได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นหมอพื้นบ้านตั้งแต่ปี พ.ศ. 2556 ประเภทหมอยาสมุนไพร เป็นระยะเวลา 10 ปี จ้ำเติ่ง เล่าว่าเขาเป็นหมอสมุนไพรสืบทอดจากคุณตาตั้งแต่อายุได้ 17 ปี เป็นหมอสมุนไพรมากว่า 47 ปี และเป็นผู้ที่ได้รับเลือกจากไทบ้าน (คนในหมู่บ้าน) ให้เป็นนำทางจิตวิญญาณเป็น “เจ้าย่าม” ประจำหมู่บ้าน ทำหน้าที่บูรณาการการรักษาเข้ากับการดูแลเยียวยาจิตใจ แรกเริ่มรักษาคนในครอบครัว จากนั้นขยายสู่ชุมชน โดยเน้นให้ชุมชนสามารถพึ่งพาตนเองดูแลสุขภาพและอนามัยตนเอง

Champion Product สมุนไพรยกระดับคุณภาพชีวิต

บ้านกุฎิตะกาบ ผู้คนที่นี่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและรับจ้างเป็นส่วนใหญ่ ปัญหาสุขภาพที่พบบ่อย คืออาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ อีกทั้งกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง เป็นปัญหาสำคัญทางสาธารณสุขและมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะโรคเบาหวาน และโรคความดันโลหิตสูง เป็นภัยเงียบที่ส่งผลกระทบทำให้เกิดความพิการและตายก่อนวัยอันควร การเกิดโรคมีสาเหตุจากหลายปัจจัยเสี่ยงที่มาจากพฤติกรรมการรับประทานอาหารที่ไม่เหมาะสม ขาดการออกกำลังกาย และนำไปสู่การเจ็บป่วยแทรกซ้อนที่สำคัญ อาทิ โรคจอประสาทตาเสื่อม โรคไตวายเรื้อรัง โรคหัวใจและหลอดเลือด แผลเรื้อรัง การถูกตัดขา รวมถึงมีปัจจัยเสี่ยงที่จะ

*นักจัดการงานทั่วไป กองสนับสนุนสุขภาพภาคประชาชน กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ

**นักวิชาการสาธารณสุขชำนาญการพิเศษ สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดสกลนคร

***นักวิชาการสาธารณสุขปฏิบัติการ รพ.สต.ตาดโพนไผ่ อ.วาริชภูมิ จ.สกลนคร

ก่อให้เกิดปัญหาสุขภาพอีกหลายประการ จ้ำเติ่ง ได้ร่วมกับทีม พัฒนานวัตกรรมสุขภาพที่ชื่อว่าสมุนไพรเพื่อยกระดับคุณภาพชีวิต Champion Product ของชุมชน ผลิตภัณฑ์สมุนไพร ได้แก่ ลูกบอลสมุนไพรแช่เท้า ลูกประคบสมุนไพร น้ำมันไพล ชาชงสมุนไพร ยาหม่องไพล และฟ้าทะลายโจรแคปซูล

Champion Product “ลูกบอลสมุนไพรแช่เท้า”

“ลูกบอลสมุนไพรแช่เท้า” ทำขึ้นมาเพื่อป้องกันและฟื้นฟูให้กับผู้ป่วยมาใช้ในการดูแลเท้าผู้ป่วยเบาหวาน เพื่อให้ลดภาวะแทรกซ้อน ทำให้เท้าสะอาด ลดการติดเชื้อ ดับกลิ่นเท้า รักษาแผล กระตุ้นการไหลเวียนของเลือด คลายเส้นคลายกล้ามเนื้อ ลดอาการชาของเท้า และคลายเครียดจากกลิ่นสมุนไพร ที่มีน้ำมันหอมระเหย และให้ผู้ป่วยเบาหวานมีทักษะสามารถดูแลเท้าของตนเองเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ

ขั้นตอนง่ายๆ กับ “ลูกบอลสมุนไพรแช่เท้า”

เตรียมยา

• ผิวมะกรูด ๑๐ กรัม สรรพคุณ ขับลมในลำไส้ รักษาอาการชาปลายเท้า เป็นยาบำรุงหัวใจ ผิว มีรสปร่าหอม ช่วยให้ผิวชุ่มชื้น น้ำมันหอมระเหยจากเปลือกลดอาการซึมเศร้า
• ไพล 10 กรัม ขับโลหิตเสีย ขับระดูสตรี แก้ฟกช้ำ เคล็ดบวม ขับลมในลำไส้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา : ฤทธิ์ต้านการอักเสบ
• ขมิ้นอ้อย 10 กรัม แก้เคล็ด อักเสบ แก้พิษโลหิต บรรเทาอาการปวด การศึกษาทางเภสัชวิทยา : ฤทธิ์แก้ปวดและต้านการอักเสบ
• ตะไคร้ 5 กรัมช่วยล้างพิษในร่างกายช่วยให้ระบบย่อยอาหารทำงานได้ดีขึ้นขับลม ลดอาการท้องอืดท้องเฟ้อแน่นจุกเสียด แก้อาการเกร็ง การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ฤทธิ์แก้ปวด
• การบูร 3 กรัม มีรสร้อนปร่าเมา ใช้ทาถูนวดแก้ปวด เคล็ดบวม ขัดยอก แพลง กระตุุก ปวดข้อ ปวดเส้นประสาท รอยผิวหนังแตก พิษแมลง โรคผิวหนังเรื้อรัง เป็นยาระงับเชื้ออย่างอ่อน ขับเหงื่อ ขับลม บำรุงธาตุ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ต้านแบคทีเรีย ลดคอเลสเตอรอล ต้านเชื้อรา ฆ่าแมลง สร้างภูมิต้านทาน

ทำได้ ไม่ยาก

นำสมุนไพรล้างให้สะอาดแล้วหั่นเป็นแว่น ตากแดด 2 วัน จะได้สมุนไพรที่แห้ง แล้วจึงนำสมุนไพรที่แห้งมาบดพอหยาบ หลังจากนั้นนำสมุนไพรทั้งหมที่บดหยาบแล้วมาผสมให้เข้ากัน พร้อมกับใส่การบูร ขั้นตอนสุดท้ายนำสมุนไพรที่ผสมกันแล้วมาห่อด้วยผ้าดิบสีขาว ทำเป็นลูกบอลสมุนไพร

เสร็จแล้วก็ลองใช้เลย

นำลูกบอลสมุนไพร 2 ลูก มาแช่กับน้ำอุณหภูมิ 40-45 องศาเซลเซียส จำนวน 2 ลิตร

ให้ผู้ป่วยแช่เท้า 15 นาที หลังจากทำการแช่เท้าด้วยลูกบอลสมุนไพร ครบ 10 วัน ติดตามประเมินผู้ป่วย โดยให้กลุ่มผู้ป่วยเบาหวานทำแบบประเมินความพึงพอใจในการใช้สมุนไพรแช่เท้า

ใช้ดีบอกต่อ

ผู้ป่วยโรคเบาหวานมีอาการชาปลายเท้าลดลงผู้รับบริการมีความพึงพอใจมากขึ้นครอบครัวและผู้ป่วยมีความรู้ในการประเมิน และการป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่จะเกิดขึ้นมีการใช้สมุนไพรที่หาได้ในชุมชนมาใช้ในการดูแลสุขภาพมากขึ้น

จากพืชสมุนไพรสู่..รายได้เลี้ยงชุมชน

1. ต้นน้ำ มีการส่งเสริมให้ปลูกสมุนไพรในครัวเรือน โดยเป็นสมุนไพรที่ปลอดสารพิษปลูกเองโดยคนในชุมชน
2. กลางน้ำ ส่งเสริมการสร้างอาชีพให้กับคนในชุมชน ซื้อสมุนไพรจากคนในชุมชนเพื่อนำมาแปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพร และได้จัดตั้งกลุ่มวิสาหกิจในชุมชนขึ้น ชื่อกลุ่ม “ภูไทวาริชิ เฮิร์บ”
3. ปลายน้ำ ส่งเสริมการแปรรูปสมุนไพร เกิดผลิตภัณฑ์แปรรูปสมุนไพร ได้แก่ ลูกประคบ ฟ้าทะลายโจรแคปซูล ชาชงสมุนไพร น้ำมันไพล ยาหม่องไพล สร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน โดยมีการส่งขายให้กับ รพ.วาริชภูมิ คนในชุมชน ร้านนวดแผนไทย รายได้เฉลี่ยต่อปี ครัวเรือนละ 70,000 บาท

กว่าจะเป็น Champion Product

เมื่อชุมชนมีต้นทุนเรื่องพืชสมุนไพรแต่ “จ้ำเติ่ง” จะหาวิธีการทำอย่างไรที่จะสามารถใช้ความรู้ความสามารถด้านยาสมุนไพรของตนเองและสามารถถ่ายทอด ให้กับคนในชุมชน ในสถานะ อสม. ได้ ให้คนในชุมชนเห็นถึงประโยชน์ของงานด้านสมุนไพร ซึ่งไม่ใช่เรื่องที่ง่ายนัก ที่จะทำให้ประชาชนมีความรู้ ความเข้าใจการใช้ยาสมุนไพรในการดูแลสุขภาพ เข้าถึงการให้บริการด้านแพทย์แผนไทยและภูมิปัญญาท้องถิ่นมากขึ้น ตลอดจนประชาชนมีทางเลือกในการดูแลรักษาสุขภาพแบบพึ่งพาตนเองไป

ปราชญ์ชาวบ้าน กับเส้นทางสู่..ความสำเร็จ

ปราชญ์ชาวบ้านในนาม “จ้ำเติ่ง” ผู้ถ่ายทอดองค์ความรู้สู่ลูกหลานชุมชนคนรุ่นหลัง และพัฒนาความสามารถด้านภูมิปัญญาท้องถิ่นของตนเอง มีส่วนร่วมในการดูแลสุขภาพของคนในชุมชน ด้วยสมุนไพรในท้องถิ่น สร้างทางเลือกในการดูแลสุขภาพ ทำให้ครอบครัวอบอุ่น รัก ดูแลเอาใจใส่กัน นำสมุนไพรมาใช้ในชีวิตประจำวันมากขึ้น ดูแลสุขภาพเบื้องต้นได้ ชุมชนมีนวัตกรรมและผลิตภัณฑ์ ภูมิปัญญาท้องถิ่น คนในชุมชนมีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นภายใต้หลักเศรษฐกิจพอเพียง อนุรักษ์ป่าชุมชนให้ลูกหลาน ชุมชนมีส่วนร่วมสร้างรายได้ พึ่งพาตนเองได้

แสงสว่าง..ของสมุนไพรไทย

ในบทบาทของ อสม.และผู้นำชุมชนคนหนึ่ง “จ้ำเติ่ง” ทำโครงการของบประมาณต่างๆ ซึ่งได้รับสนับสนุนตาม โครงการ “ภูพานเขียวขจี” โดยมีกิจกรรมแจกสมุนไพรและพันธุ์ไม้ ให้สมาชิกนำไปปลูกที่ไร่นา และป่าชุมชน ที่เป็นกิจกรรมของชุมชน หลังจากนั้นมีการขยายเข้าสู่ในโรงเรียนบ้านกุฎิตะกาบ มีการถ่ายทอดองค์ความรู้การปลูก ใช้สมุนไพร เกิดความหวงแหนอนุรักษ์ป่าชุมชน ไม้้นานาพันธุ์มีสมุนไพรกว่า 100 ชนิด เป็นแหล่งอาหาร เช่น ผัก ผลไม้ เห็ด ไข่มดแดง เป็นต้น เป็นสิ่งที่คนในชุมชนร่วมกันสร้างอนุรักษ์สืบทอดต่อกันมาถึงลูกหลาน มุมมองเรื่องของการอนุรักษ์ธรรมชาติเปลี่ยนไปจากเดิม มีการเรียนรู้ป่าชุมชน กระตุ้นจิตสำนึกของคนที่เข้าไปในป่าว่า ต้นไม้พืชพันธุ์นานาชนิด รวมถึงสมุนไพรเหล่านี้ ให้ได้รับการปกป้องรักษาดูแล และพร้อมที่จะเติบโตต่อไป เพราะป่านั้นให้ทุกสิ่งทุกอย่างกับชีวิต ทุกคนต้องช่วยกันรักษาคนรุ่นหลัง มีการสร้างแกนนำเยาวชนสืบทอดภูมิปัญญาในท้องถิ่น สอนตำรับยาสมุนไพรที่ให้เด็กที่เข้าร่วมโครงการแนะนำ การใช้ประโยชน์จากสมุนไพร กินสมุนไพรเป็นอาหาร มีการเรียนการสอนทั้งใน และนอกห้องเรียนปลูกฝังจิตสำนึกให้รักในชุมชน และป่าชุมชน อนุรักษ์สิ่งแวดล้อม ส่งเสริมให้รักธรรมชาติ ปลูกป่าชุมชนป่าทดแทน มีป่าชุมชนไว้เป็นศูนย์เรียนรู้ธรรมชาติ

“ภูมิปัญญา แสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่าง คน กับ คน

คน กับ ธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม คน กับ สิ่งเหนือธรรมชาติ”

“จ้ำเติ่ง” อสม.ยุทธศาสตร์ ขันละ”