กองสนับสนุนสุขภาพภาคประชาชน กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ
“นักพัฒนาปฏิทินการกินยาและระบบส่งยาถึงหน้าบ้าน”
อานนท์ ยั่งยืนบล*
*นักวิชาการสาธารณสุขปฏิบัติการ กองสนับสนุนสุขภาพภาคประชาชน กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ
อัญญารัตน์ มีเพียร**
**อสม. ดีเด่นระดับชาติ สาขาการเฝ้าระวัง ป้องกันและควบคุมโรคติดต่อ ประจำปี 2566
เมื่อครั้งอดีต … อสม. อัญญารัตน์ ก็เหมือนวัยรุ่นส่วนใหญ่ในสังคมไทย ที่ต้องจากบ้านมาไกลเพื่อออกตามล่าหาความฝันในเมืองหลวงอย่าง กรุงเทพมหานครฯ แต่ขึ้นชื่อว่า “ชีวิต” ไม่เคยมีอะไรที่แน่นอน ในช่วงที่ชีวิตในเมืองกรุงกำลังดำเนินไปได้สวย แต่แล้วเสียงโทรศัพท์ที่มาพร้อมกับข่าวร้ายก็ดังขึ้น ปลายสายพูดด้วยน้ำเสียงแผ่วเบา พร้อมแจ้งข่าวร้ายว่า “คุณพ่อของ อสม.อัญญารัตน์ ได้เสียชีวิตลงแบบกะทันหันแล้ว …”
ความสูญเสีย นำมาซึ่งการเริ่มต้น … จากเหตุการณ์สูญเสียในครั้งนั้น ทำให้ อสม. อัญญารัตน์ ตัดสินใจลาออกจากงานปัจจุบันที่กรุงเทพฯ ทันที และได้ย้ายกลับมาใช้ชีวิตอยู่ที่บ้านเกิด เพื่อดูแลคุณแม่ที่อยู่เพียงลำพังนับตั้งแต่คุณพ่อจากไป หลังจากที่ตัดสินใจย้ายกลับมาใช้ชีวิตที่บ้านเกิดได้ไม่นาน อสม. อัญญารัตน์ ก็ได้ล้มป่วยลงด้วย “โรคไข้เลือดออก” และในการป่วยในครั้งดังกล่าว ทำให้ อสม.อัญญารัตน์ ได้รู้ซึ้งถึงความน่ากลัว และความทรมานของการป่วยด้วยโรคไข้เลือดออก รวมถึงการมีโอกาสได้สัมผัสอย่างใกล้ชิดกับการทำงานของ อสม. ในพื้นที่ที่เข้ามาดูแล ถามไถ่ ติดตาม สอบถามอาการอย่างต่อเนื่อง ตั้งแต่วันแรกจนถึงวันที่หายป่วย และด้วยเหตุการณ์ในครั้งนั้นเอง ได้สร้างความประทับใจอย่างมากให้ อสม. อัญญารัตน์ จึงทำให้ตัดสินใจได้ทันทีว่า จะเข้ามาเป็น อสม. เพื่อที่จะได้ทำงานเพื่อส่วนรวม และดูแลสุขภาพคนในชุมชนให้มีสุขภาพ พลานามัยที่ดี และไร้ซึ่งโรคติดต่อในชุมชนต่อไป
รู้จักชุมชนบ้านทะเล … อสม.อัญญารัตน์ อาศัยอยู่ที่บ้านทะเล ซึ่งตั้งอยู่ที่ หมู่ 3 ตำบลหน้าเมือง เป็นหมู่บ้านที่มีอายุยาวนานกว่า 100 ปี ประชากรบ้านทะเลส่วนใหญ่ประกอบอาชีพธุรกิจท่องเที่ยว และธุรกิจส่วนตัวทางเกษตรกรรม บ้านทะเลมีนักท่องเที่ยวเดินทางเข้าออกตลอดทั้งปี มีหน่วยงานที่ให้บริการด้านสาธารณสุขจำนวน 1 แห่ง คือ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลหน้าเมือง ซึ่งจากการวิเคราะห์ปัญหา ด้านสาธารณสุขของตำบลหน้าเมือง ผ่านการทำประชาคม แสดงให้เห็นว่า ปัญหาหลักด้านสาธารณสุขของตำบลหน้าเมือง ที่ประชาชนในพื้นที่ให้ความสำคัญ ได้แก่ 1. โรคโควิด 19 2. โรคไข้เลือดออก และ 3. โรคพิษสุนัขบ้า
วิกฤต หรือ โอกาส อยู่ที่มุมมอง … ประเด็นที่ชาวบ้านในพื้นที่ลงความเห็นว่า ต้องมีการแก้ไขอย่างเร่งด่วนคือ ปัญหาโรคโควิด-19 ที่กำลังแพร่ระบาดอย่างหนัก และต่อเนื่อง ส่งผลทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อคนในพื้นที่ จำนวนผู้ป่วยที่เพิ่มสูงขึ้นแบบก้าวกระโดด เริ่มมีผู้เสียชีวิตจากการติดเชื้อโควิด19 เศรษฐกิจที่แทบจะปิดตายจนทำให้ผู้ประกอบการหลายเจ้าต่างพากันเลิกจ้างพนักงานและปิดกิจการไปตามๆกัน จึงทำให้ อสม.อัญญารัตน์ ได้ใช้บทบาทของการเป็น อสม. ในการเข้าไปมีส่วนร่วมในการดำเนินงานเฝ้าระวัง ป้องกัน และควบคุมการแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 กับภาคีเครือข่ายในรูปแบบของ Save Samui Model ที่มีขั้นตอนการปฏิบัติงานใน 6 ด้านสำคัญ ประกอบด้วย การเฝ้าระวังการคัดกรอง, การสอบสวนและควบคุมโรค, การรักษาโรค, วัคซีน, การท่องเที่ยวปลอดภัย และการสื่อสารความเสี่ยง
การคัดกรองถือเป็นขั้นตอนที่แสนสำคัญในการดำเนินงานเฝ้าระวัง ป้องกัน และควบคุมโรค ที่เกาะสมุย นั้น จะมีช่องทางการเข้า-ออก ประกอบด้วยท่าเรือ 5 แห่ง และท่าอากาศยาน 1 แห่ง ซึ่งการดำเนินงาน Save Samui Model จะจัดให้มีทีมคัดกรองด่านหน้าในทุกช่องทางเข้า-ออก โดยจะทำการคัดกรองทุกวัน และในทุกเที่ยวของการเดินทาง ทั้งท่าอากาศยาน และท่าเรือ โดยการวัดอุณหภูมิร่างกาย แสดงผลตรวจ ATK และทำแบบประเมินความเสี่ยงการติดเชื้อผ่านแอปพลิเคชัน Samui Health Pass โดยการทำแบบประเมินความเสี่ยงผ่านแอปพลิเคชัน Samui Health Pass จะเป็นการยืนยันตัวตน และจำนวนผู้ที่เดินทางมายังเกาะสมุย รวมถึงประเมินความเสี่ยงโดยระบบอัตโนมัติว่า ผู้ที่ทำแบบประเมินมีความเสี่ยงในการติดเชื้ออยู่ในระดับใด ซึ่งข้อมูลทั้งหมดจะถูกส่งไปยังเจ้าหน้าที่สาธารณสุขในพื้นที่ เพื่อทำการเฝ้าระวัง และวางแผนในการติดตามต่อไป
โดยทีมคัดกรองด่านหน้าจะประกอบด้วย ภาคีเครือข่ายบนพื้นที่เกาะสมุยทั้งหมด อาทิเช่น เจ้าหน้าที่สาธารณสุข, อสม., เทศบาลนครเกาะสมุย, สภ.เกาะสมุย, ตำรวจท่องเที่ยว, กรมเจ้าท่าเป็นต้น อีกทั้งยังมีการประชาสัมพันธ์มาตรการเข้าออก ให้แก่ผู้ที่เดินทางมายังเกาะสมุยทุกคนทราบและปฏิบัติตามโดยพร้อมเพรียงกันอีกด้วย อีกทั้งยังมีการจัดตั้งคณะทำงานสร้างเกราะป้องกันในชุมชน เพื่อให้ครอบคลุมในทุกมิติของการดำเนินงานเฝ้าระวัง ป้องกัน และควบคุมโรคในพื้นที่
“ปฏิทินการกินยา และระบบส่งยาถึงหน้าบ้าน” ผู้ป่วยที่ป่วยด้วยโรคโควิด19 ที่มักพบปัญหามากที่สุดทั้งในเรื่องของอาการและการกินยาก็คือ ผู้สูงอายุ อสม. อัญญารัตน์ จึงได้นำนวัตกรรมปฏิทินการกินยา เข้ามาประยุกต์ใช้กับผู้ป่วยที่มีปัญหาหรือสับสนในเรื่องของการกินยา ตามวันและเวลาที่แพทย์สั่ง โดยปฏิทินการกินยาจะแยกเป็นรายวัน และแบ่งเป็นช่วงเวลาเช้า-เย็น ชัดเจน ซึ่งจะมีเจ้าหน้าที่สาธารณสุขคอยกำกับติดตามการกินยาทุกวันผ่านช่องทางโทรศัพท์หรือ Line ส่วนตัวอีกด้วย ซึ่งจะเป็นการแก้ไขปัญหาในเรื่องของการลืมกินยา ทั้งในผู้ป่วยโรคโควิด-19 และผู้ป่วยกลุ่มโรคเรื้อรังในพื้นที่อีกด้วย ในช่วงที่มีการแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ในพื้นที่ตำบลหน้าเมือง มีจำนวนผู้ป่วยมากเสียจนเจ้าหน้าที่สาธารณสุขไม่สามารถดูแลได้อย่างทั่วถึง และด้วยเหตุผลนี้ทำให้ อสม. อัญญารัตน์ และทีมงานได้นำนวัตกรรม“ระบบส่งยา Monkey Delivery” เข้ามาในพื้นที่ เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับยาตามที่แพทย์สั่งถึงหน้าบ้านและลดการสัมผัสในช่วงโรคระบาด ระหว่างผู้ป่วย ญาติ และบุคลากรทางการแพทย์ รวมทั้งยังลดความแออัดของผู้ป่วย ณ สถานบริการ ซึ่งระบบส่งยานี้ไม่เพียงแต่ นำมาใช้กับผู้ป่วยโควิด-19 เท่านั้นแต่ยังนำมาใช้กับผู้ป่วยโรคทั่วไป ที่ไม่มีอาการรุนแรงในพื้นที่อีกด้วย
“ผลลัพธ์ของการทำงานหนัก … ย่อมหอมหวานเสมอ”
จากการดำเนินงานในพื้นที่เกี่ยวกับโรคโควิด-19 ของ อสม.อัญญารัตน์ ร่วมกับภาคีเครือข่ายในรูปแบบของ Save SamuI Model รวมถึงนวัตกรรม “ปฏิทินการกินยา” และ “ระบบส่งยา Monkey Delivery” ส่งผลทำให้มีจำนวนผู้ป่วยโรคโควิด-19 ในพื้นที่ลดลงชัดเจนและนอกจากการดำเนินงานในเรื่องของโรคโควิด-19 แล้ว ยังรวมถึงการดำเนินงานเฝ้าระวัง ป้องกัน และควบคุมโรคในเรื่องของโรคพิษสุนัขบ้าในชุมชน ภายใต้ “โครงการสัตว์ปลอดโรคคนปลอดภัยจากโรคพิษสุนัขบ้า” โดยพี่น้อง อสม. และภาคีเครือข่าย ร่วมกับมูลนิธิ Soi Dog foundation, Rob Dogs, Pariah dog kohsamui, Elfesword Thailand ดำเนินการเชิงรุกในพื้นที่ เริ่มตั้งแต่การทำทะเบียนข้อมูลสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทุกตัวในพื้นที่ ให้บริการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าให้แก่สัตว์เลี้ยงที่ไม่มีเจ้าของ จัดหาที่ดินจำนวน 6 ไร่ เพื่อสร้างศูนย์พักพิงสุนัขจรจัด ที่รองรับสุนัขได้มากถึง 1,000 ตัว และบริการทำหมันฟรีอย่างต่อเนื่อง ซึ่งผลให้เทศบาลอำเภอเกาะสมุย ได้เป็นอำเภอปลอดโรคพิษสุนัขบ้าแห่งแรกในภาคใต้ และเป็นอำเภอที่ 2 ของประเทศไทยอีกด้วย และในส่วนของโรคติดต่อที่พบบ่อยในพื้นที่เกาะสมุยอีกโรค ก็คือโรคไข้เลือดออก ซึ่ง อสม.อัญญารัตน์ เอง ก็ได้มีส่วนร่วมในการดำเนินงาน “โครงการรณรงค์ป้องกันควบคุมโรคไข้เลือดออก โรคชิคุนกุนยาและโรคติดเชื้อไวรัสซิกา” กับภาคีเครือข่ายในชุมชน โดยอาศัยการดำเนินงานตาม “หลักการ 3 สร้างพิชิตยุงลาย” อันได้แก่ สร้างแรกคือ สร้างความรอบรู้สู่ชุมชน ทีมภาคีเครือข่ายมีการลงพื้นที่อย่างต่อเนื่อง เพื่อประชาสัมพันธ์ ให้สุขศึกษา และชุดข้อมูลที่ถูกต้องแก่คนในชุมชน เพื่อทำให้คนในชุมชนเห็นถึงความสำคัญในเฝ้าระวัง และป้องกันโรค รวมถึง
เกิดความตระหนักในการดูแลพื้นที่บริเวณรอบที่อยู่อาศัยให้สะอาด และไร้ซึ่งแหล่งเพาะพันธุ์ของพาหะนำโรคอยู่เสมอ สร้างที่สองคือ สร้างนิสัยให้ทำเป็นประจำ ผ่านมาตรการชุมชน ที่ประกาศใช้ร่วมกันทั้งชุมชนเมื่อวันที่ 1 มกราคม 2554 ซึ่งเมื่อพบเจอลูกน้ำยุงลาย ที่บ้านใคร จะมีมาตรการ 3 ขั้นตอน คือ ตักเตือน (ไม่เกิน 3 ครั้ง) ปรับเป็นเงิน (50 บาทต่อหลังคาเรือน/ แต่หากเป็น อสม. คกก.ชุมชน สมาชิกผู้แทนเทศบาล จะถูกปรับ 100 บาทต่อหลังคาเรือน) พิจารณาบทลงโทษอื่น (ผ่านการทำรายงานและนำเข้าเสนอที่ประชุม คกก.ชุมชน) และสร้างที่สามคือ สร้างความยั่งยืน ในพื้นที่ตำบลหน้าเมืองจะมีการลงพื้นที่สำรวจ ติดตาม ลูกน้ำยุงลายโดย อสม. และเครือข่ายอย่างสม่ำเสมอในทุกสัปดาห์ โดยจะมีการเก็บรวบรวมข้อมูลอย่างต่อเนื่อง เพื่อนำวิเคราะห์หาค่า CI และ HI ในแต่ละพื้นที่เพื่อวางแผนการดำเนินงานและหาแนวทางการแก้ไขปัญหาในแต่ละพื้นที่ต่อไป ซึ่งจากผลการดำเนินงานดังกล่าว ทำให้พื้นที่ตำบลหน้าเมือง มีจำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกลดลงต่อเนื่องในทุกปี และในปี พ.ศ. 2565 พื้นที่ตำบลหน้าเมือง ไม่พบผู้ป่วยไข้เลือดออกแม้แต่รายเดียวในพื้นที่
“เครือข่ายรวมใจ ปัญหาใดย่อมผ่านพ้น”
แม้พื้นที่ตำบลเกาะสมุย จะมีความหลากหลายในหลายมิติ แต่ อสม. อัญญารัตน์ และทีมงานภาคีเครือข่าย ก็ยังคงทำงานด้านสุขภาพเชิงรุกอย่างหนักและต่อเนื่อง โดย อสม. อัญญารัตน์ เป็นที่รัก เคารพ และเชื่อถือของคนในชุมชนอย่างมาก เนื่องจาก อสม.อัญญารัตน์ เป็นคนที่มีจิตอาสาสูง มีภาวะความเป็นผู้นำ อัธยาศัยดี มีความรู้ ความเสียสละ และความพร้อมที่จะทำทุกอย่างเพื่อให้ชุมชนพัฒนาไปข้างหน้า และด้วยจุดแข็งในการเป็นที่ยอมรับของคนในชุมชนนี้เอง ปัญหาที่ยากที่สุดในเกาะสมุย อย่างการทำงานร่วมกันของภาครัฐและเอกชน จึงไม่ส่งผลต่อการดำเนินงานเฝ้าระวัง ป้องกัน และควบคุมโรคติดต่อในพื้นที่เลย เนื่องจากทุกภาคส่วนของเกาะสมุยพร้อมทำงาน “แบบไร้รอยต่อ” และมีการพูดคุยถึงปัญหา รวมถึงกำหนดทิศทางที่ต้องการจะเดินไปร่วมกันอย่างสม่ำเสมอ เพื่อเป้าหมายเดียว คือ การพาสมุยกลับไปเปิดเมืองให้ได้ และให้ประชาชนในพื้นที่ปลอดภัยไร้ซึ่งโรคติดต่อ รวมถึงพา สมุย กลับไปเป็นแหล่งท่องเที่ยวระดับโลกอีกครั้ง ด้วยผลงาน ความสามารถ และความเป็นจิตอาสาของ อสม.อัญญารัตน์ ที่สามารถทำให้หลายคนเห็นว่า หากมุ่งมั่น ตั้งใจ ทำหน้าที่ของตนเองเพื่อส่วนรวม ผลลัพธ์ที่ออกมาสามารถประสบความสำเร็จได้ ไม่ว่าในเรื่องใดก็ตามนั้น ถือเป็นจุดสำคัญที่สามารถนำไปต่อยอดในการสร้างบุคลากรที่มีคุณภาพ มีความรู้ ความเข้าใจ และจิตอาสา ที่พร้อมปฏิบัติงานอย่างเต็มความสามารถ เพื่อดูแลคนในชุมชน ได้อีกในอนาคต และรวมถึงการทำงานร่วมกันของภาครัฐและเอกชน “แบบไร้รอยต่อ” ก็สามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้กับทุกเหตุการณ์ ไม่ใช่เพียงแค่ในกรณีของโรคติดต่อเท่านั้น หากสามารถนำทั้งหมดที่กล่าวมาต่อยอดจนเกิดผลลัพธ์แบบที่หวังแล้ว เชื่อเหลือเกินว่า ระบบสุขภาพภาคประชาชน ที่มีกลไกหลักเป็น อสม. จะสามารถพัฒนา และยกระดับขึ้นไปได้อีกในหลายมิติเลยทีเดียว
