 นวัตกรรมผลิตภัณฑ์ (product innovation)
 นวัตกรรมกระบวนการ (process innovation)
สาขาที่ประกวด ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพ
จังหวัดน่าน
อสม.ดีเด่นระดับ ชาติ
ชื่อ ศิริมาต เรือนอุ่น
ที่มาและความสำคัญของการสร้างนวัตกรรม
จาก“นโยบายเศรษฐกิจสุขภาพ เมืองสุขภาพดี วิถีชุมชน คนอายุยืน” อีกทั้งบริบทของพื้นที่ต าบลบ่อสวก
มีความพร้อมที่จะขับเคลื่อนงานตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสุขที่ประกาศเดินหน้าในปี 2567 เป็นเศรษฐกิจ
สุขภาพเป็นหนึ่งในนโยบายมุ่งเน้นที่ส าคัญ เพื่อสร้างต้นแบบพื้นที่อายุยืน (Blue Zone) “เมืองสุขภาพดีวิถีชุมชน
คนอายุยืน”โดยเริ่มต้นที่จังหวัดน่าน หรือ“ Nan Healthy Cities MODELs” เป็นแห่งแรก และเตรียมรองรับ
เป็นเมืองสุขภาพดีแห่งแรกของไทยและแห่งใหม่ของโลก และเป็น “น่านโมเดล” ในการขับเคลื่อนมิติการดูแลสุขภาพ
สังคมและเศรษฐกิจไปพร้อมกัน ต าบลบ่อสวก เป็นพื้นที่ต้นแบบการพัฒนาเส้นทางท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ
ด้านภูมิปัญญาทางการแพทย์แผนไทยและสมุนไพรพื้นบ้าน มาตั้งแต่ ปี 2563 มีการส่งเสริมการใช้และพัฒนา
สมุนไพรให้เกิดประโยชน์ต่อประชาชน และสร้างมูลค่าเพิ่มให้แก่ผลิตภัณฑ์แปรรูปจากสมุนไพรไทย พัฒนาองค์ความรู้
และภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีอยู่ในชุมชนมาใช้ประโยชน์ในการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพร เครื่องส าอาง และของใช้
ในชีวิตประจ าวัน มาใช้ในการดูแลสุขภาพ โดยวิถีของชุมชนเอง การท าผลิตภัณฑ์ที่สามารถน าไปใช้ประโยชน์
ได้หลากหลาย สร้างมูลค่าทางเศรษกิจและสร้างการเติบโตของชุมชนได้อย่างยั่งยืน โดยการสร้างค่านิยม
การใช้ยาสมุนไพร หรือผลิตภัณฑ์สมุนไพร ให้แก่ประชาชนในชุมชน
วัตถุประสงค์

1. สร้างรายได้ให้ประชาชนต าบลบ่อสวก ที่เกิดจากแหล่งท่องเที่ยวเชิงสุขภาพด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย
   และสมุนไพรพื้นบ้าน จัดกิจกรรมการท่องเที่ยวแบบสร้างสรรค์ ด้วยการสร้างผลิตภัณฑ์บริการสุขภาพที่มีอัตลักษณ์
   ที่นักท่องเที่ยวมีส่วนร่วมท ากิจกรรม ค านึงถึงการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมจากการเป็นแหล่งเรียนรู้ศึกษาดูงาน
   ด้านสมุนไพร เกษตรกรผู้ปลูกสมุนไพรมีรายได้จากการปลูก และจ าหน่ายสมุนไพรเพิ่มขึ้น
2. เพิ่มโอกาสทางการตลาดให้กับชุมชน ต่อยอดทางพาณิชย์ มีการส่งเสริมการปลูกสมุนไพรเพื่อแปรรูป
   เป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพรจ าหน่ายในเส้นทางการท่องเที่ยว และท าให้ชุมชนแห่งนี้เป็นที่สนใจของนักท่องเที่ยวมากขึ้น
3. พัฒนาให้การท่องเที่ยวของประเทศไทยเติบโตแบบยั่งยืนทั้งด้านเศรษกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม
   โดยเฉพาะการท่องเที่ยวโดยชุมชน ซึ่งถือเป็นฐานรากของประเทศ
4. เพื่อเป็นการส่งเสริมให้ประชาชนสามารถพึ่งพาตนเองในการดูแลรักษาสุขภาพเองได้ อีกทั้งยังเป็น
   การเพิ่มทางเลือกในการส่งเสริมสุขภาพของประชาชน เมื่อเกิดการเจ็บป่วยให้มีการใช้สมุนไพรใกล้ตัวก่อนไปหาหมอ

ขั้นตอนการดำเนินงาน
การบริการการท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ ด้านภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและสมุนไพรพื้นบ้าน

1. พัฒนาโปรแกรมเส้นทางท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ ให้บริการด้วยศาสตร์ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย
   และสมุนไพรที่ประกอบด้วยการก าหนดเส้นทางท่องเที่ยวในหมู่บ้านสมุนไพร มีโปรแกรมท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ
   เชื่อมโยงกับการท่องเที่ยวในชุมชน
2. ส่งเสริมการปลูกสมุนไพรแปลงใหญ่บ่อสวก ซึ่งเกิดจากการรวมกลุ่มเกษตรกรในพื้นที่ต าบลบ่อสวก
   เพื่อรวบรวมสมุนไพรที่อยู่ในชุมชนเพาะขยายและน าไปปลูกในพื้นที่ของตนเอง เพื่อให้มีวัตถุดิบสมุนไพรเพียงพอ
   ต่อการพัฒนาต่อยอดเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพร และงานบริการแก่นักท่องเที่ยว เกษตรกรได้รับการพัฒนาการปลูก
   สมุนไพรด้วยระบบมาตรฐานความปลอดภัย เกษตรกรผู้ปลูกสมุนไพร ได้รับความรู้ ทักษะ การพัฒนาคุณภาพ
   การปลูกสมุนไพรให้มีคุณภาพ
3. พัฒนาด้านบุคลากรผู้ให้บริการมีคุณวุฒิที่เหมาะสมกับการให้บริการ ด้านความปลอดภัยของผลิตภัณฑ์
   สมุนไพรที่มาจากการปลูกสมุนไพรที่ได้มาตรฐานเกษตรอินทรีย์และการแปรรูปผลิตภัณฑ์ที่ได้การรับรองมาตรฐาน
4. จัดบริการด้านอาหาร “เมนู อาหารดี วิถีน่าน” ในเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ ส่วนใหญ่
   เป็นเมนูอาหารสมุนไพรเพื่อสุขภาพ
5. จัดกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงสุขภาพต าบลบ่อสวก ให้นักท่องเที่ยวได้สัมผัสบรรยากาศ วิถีชีวิต
   ของคนในชุมชนที่อยู่ร่วมกับสมุนไพร การอยู่ร่วมกับป่าชุมชน การอนุรักษ์ดิน/น้ า ธรรมชาติ ได้สุขภาพที่ดี จากการกิน
   การใช้ผลิตภัณฑ์สมุนไพร ได้ความรู้เรื่องสมุนไพร และภูมิปัญญาพื้นบ้าน ผสานความรู้สมัยใหม่ เป็นผลิตภัณฑ์แปรรูป
   ในรูปแบบต่างๆ ได้ของฝาก ของที่ระลึกของชุมชน อุดหนุนสินค้าชุมชน สร้างรายได้ให้คนในชุมชน.
   

ผลการดำเนินงาน/ประโยชน์ที่ได้รับ

1. วิสาหกิจชุมชนบ่อสวกชมรมแพทย์แผนไทย ได้รับรางวัลแหล่งท่องเที่ยวเชิงสุขภาพภูมิปัญญาไทย
   และสมุนไพร ระดับดีเยี่ยม ปี2566 – 2567 จากกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก
   กระทรวงสาธารณสุข
2. ชุมชนตำบลบ่อสวก อ าเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน ได้รับรางวัล Upgrade Programmer จากการ
   ประกวดรางวัลหมู่บ้านท่องเที่ยวยอดเยี่ยม (Best Tourism Village) ประจำปี ค.ศ. 2021จาก องค์กรการท่องเที่ยว
   โลกแห่งสหประชาชาติ (UNWTO) จาก174 หมู่บ้านที่ได้รับการเสนอชื่อจาก 75 ประเทศสมาชิก UNWTO
   เข้าร่วมแข่งขัน ชุมชนบ่อสวกเป็น 1 ใน 20หมู่บ้านจากทั่วโลกที่ได้รับรางวัล และรางวัลระดับประเทศอีกหลายรางวัล
3. ชุมชนบ่อสวก เป็นชุมชนต้นแบบที่ได้รับการพัฒนา มีจุดเด่นที่เป็น อัตลักษณ์ คือ วัฒนธรรม วิถีชีวิต
   พัฒนาให้เกิดเป็นการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม (Cultural Tourism) การท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ (Wellness Tourism)
   การท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ เช่นกิจกรรมการท าเครื่องปั้นดินเผา งานจักสานไม้ไผ่ ผลิตภัณฑ์สมุนไพร อีกทั้งยังเป็น
   แหล่งโบราณคดีเตาเผาโบราณ ภูมิปัญญาการทอผ้าที่ได้ต่อยอดไปสู่แบรนด์ “น่านเน้อเจ้า”
4. ผลิตภัณฑ์สมุนไพรจากเครือข่ายวิสาหกิจชุมชนส่งเสริมและพัฒนาส มุนไพร ต าบลบ่อสวก
   ได้รับการยอมรับและเป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลาย ภายใต้แบรนด์ “บ่อสวกเฮิร์บ”และสามารถส่งเสริมการใช้
   เพื่อดูแลสุขภาพของคนในชุมชน และเป็นสินค้าประกอบเส้นทางการท่องเที่ยว
   ปัจจัยความส าเร็จ
   อสม.ศิริมาต เรือนอุ่น มีความมุ่งมั่น ตั้งใจในการสืบทอดและส่งเสริมการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อการดูแล
   สุขภาพ ทั้งการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค บรรเทารักษาอาการเจ็บป่วยและฟื้นฟูสุขภาพของตนเอง คนในครอบครัว
5. ตลอดจนในคนชุมชน โดยพัฒนาจากภูมิปัญญาท้องถิ่นในพื้นที่แหล่งก าเนิดที่ส าคัญ 3 ส่วน 1.สืบทอดจากบรรพบุรุษ
6. ประดิษฐ์คิดค้นจากประสบการณ์ของตนเอง 3. ประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นเดิม ส าหรับภูมิปัญญาที่มีศักยภาพ
   ในการพัฒนาต่อยอดในพื้นที่ ใช้หลักการพัฒนา ต้นน้ า กลางน้ า และปลายน้ า ตามยุทธศาสตร์แผนแม่บทแห่งชาติว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทย ฉบับที่ 1 พ.ศ.2560-2564 การใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นมาดูแลสุขภาพนั้น
   อสม.ศิริมาต เรือนอุ่น ได้มีการประสานงานร่วมกันโดยมีการท างานเป็นเครือข่ายวิสาหกิจชุมชนส่งเสริมและพัฒนาสมุนไพรต าบลบ่อสวก ร่วมกับชุมชน องค์กรปกครองท้องถิ่น และหน่วยงานภาครัฐ เอกชน จากมหาวิทยาลัยต่างๆที่เข้ามาสนับสนุนการท างานของชุมชน เช่น ภาคีเครือข่ายในพื้นที่ ได้แก่ กองทุนหลักประกันสุขภาพ/วิทยาลัยชุมชน/อบต./เกษตรต าบล/เยาวชนในหมู่บ้าน/เครือข่ายหมอพื้นบ้าน บทบาทหลักคือ สนับสนุนงบประมาณพัฒนาองค์ความรู้ด้านวิชาการ ร่วมด าเนินงาน ขยายการตลาด ภาคีเครือข่ายการพัฒนาคุณภาพเข้าสู่มาตฐานเพื่อส่งเสริมรายได้ได้แก่ อพท. (องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน องค์การมหาชน)/มหาวิทยาลัย/สนง.อุตสาหกรรม/สนง.พัฒนาชุมขน บทบาทหลักคือ การแปรรูป การพัฒนาบรรจุภัณฑ์การเขียนแผนธุรกิจการตลาด การเชื่อมผู้ประกอบการรายใหญ่ ส าหรับการสร้างทีมงานและการส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการ อสม.ศิริมาต เรือนอุ่น และกลุ่ม อสม. เป็นแกนน าจัดกิจกรรมสุขภาพในชุมชนโดยการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น จากการเข้ารับการอบรมการดูแลสุขภาพด้วยวิถีแพทย์แผนไทย ร่วมกับภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีอยู่ในชุมชน ท าให้ได้แนวทางการส่งเสริมและฟื้นฟูสุขภาพของคนในชุมชน ด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทยและสมุนไพรพื้นบ้าน ผลักดันให้มีการจัดท าสวนสมุนไพรในที่สาธารณะของหมู่บ้าน ชมรมผู้สูงอายุ เพื่อให้ทุกคนในชุมชนสามารถใช้ประโยชน์จากสมุนไพรมีการน าไปใช้ในครัวเรือนได้

โอกาสพัฒนา

1. พัฒนางานแพทย์แผนไทยและสมุนไพรพื้นบ้านต าบลบ่อสวก พัฒนารูปแบบต าบลสมุนไพรตลอดถึง
   การนำสมุนไพรมาใช้ในชุมชนเพื่อการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรคในชุมชน
2. สร้างเครือข่ายการปลูกสมุนไพรปลอดสารพิษ เพื่อลดการใช้สารเคมีในพื้นที่การเกษตร
3. พัฒนาสมุนไพรพื้นบ้าน ตั้งแต่ต้นน้ า กลางน้ า และปลายน้ า โดยมีการจัดการรวบรวมพืชสมุนไพร
   ประจ าถิ่นและภูมิปัญญา การใช้สมุนไพรในชุมชน เพื่อให้คนในชุมชนทราบถึงประโยชน์ของการแพทย์พื้นบ้าน
   และส่งเสริมการใช้ สมุนไพรที่มีในท้องถิ่นอย่างแพร่หลายต่อไป รวมถึงการที่จะได้ถ่ายทอดความรู้ให้แก่คนรุ่นต่อไป
   เป็นการสนับสนุนการน าภูมิปัญญาท้องถิ่นมาประยุกต์ใช้ในการพัฒนาชีวิตความเป็นอยู่ของชุมชนอย่างต่อเนื่อง
   เพื่อการดำรงอยู่ของการแพทย์พื้นบ้านและการใช้พืชสมุนไพรในรูปแบบต่างๆเพื่อสร้างเศรษฐกิจชุมชนให้เข้มแข็ง
   มากขึ้น โดยจะเชื่อมโยงกับสถานประกอบการด้านการท่องเที่ยวต่างๆ น าสินค้าสมุนไพรท้องถิ่น ขายแก่นักท่องเที่ยว
   ช่วยกระจายรายได้สู่ชุมชน และกระตุ้นให้คนในพื้นที่เห็นคุณค่าและมูลค่าของพืชสมุนไพรเพิ่มมากขึ้น
4. การเชื่อมโยงกับภาคีเครือข่ายในชุมชน โดยร่วมกับชมรมส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยชุมชนต าบลบ่อสวก
   จัดท าเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ และจัดกิจกรรมส่งเสริมการใช้สมุนไพรในกิจกรรมการท่องเที่ยวต่างๆ
5. เป็นศูนย์การเรียนรู้ด้านการแพทย์แผนไทยและภูมิปัญญาท้องถิ่น ส่งเสริมให้มีการปลูกและอนุรักษ์
   พืชสมุนไพรพื้นบ้านที่หายากและใกล้สูญพันธุ์ในพื้นที่และน ามาจัดท าสวนสมุนไพรสร้างแหล่งเรียนรู้ ศูนย์สมุนไพรไทย
   ในชุมชนตามแนวทางปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สร้างแหล่งเรียนรู้ด้านสมุนไพรในหมู่บ้าน ชมรมผู้สูงอายุ
   และผลิตต้นกล้าสมุนไพรเพื่อกระจายสู่ชุมชน