ประเภทนวัตกรรม นวัตกรรมกระบวนการ (process innovation)

สาขาที่ประกวด การคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพ

จังหวัด ตาก

อสม.ดีเด่นระดับ ชาติ

ชื่อ นางสาววรรณนิสา ใจเถิน

ที่มาและความสำคัญของการสร้างนวัตกรรม

อสม.วรรณนิสา ใจเถิน ใช้ชีวิต ณ ถิ่นกำเนิด บ้านแม่กาษามาตลอด 63 ปี หลังจากสำเร็จการศึกษาเริ่มทำงานเป็นบุรุษไปรษณีย์ในพื้นที่ตำบลแม่กาษาและตำบลแม่ปะ ทำให้ได้เห็นวิถีชีวิตและรู้จักคนทุกระดับตั้งแต่ชาวบ้านทั่วไปทุกสาขาอาชีพ ข้าราชการในพื้นที่ และผู้นำชุมชนทุกระดับ จนทำให้เกิดความประทับใจในงานด้านการเป็นผู้นำชุมชน เนื่องจากเป็นการทำงานเพื่อส่วนรวมทำให้ได้ช่วยพัฒนาภูมิลำเนาของตนเอง อสม.วรรณนิสา จึงเริ่มการเป็นอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้านและปฏิบัติงานมาตลอดระยะเวลา 35 ปี จนถึงปัจจุบัน

ประชาชนส่วนใหญ่ในบ้านแม่กาษาประกอบอาชีพเกษตรกร มีการใช้สารเคมีในการปลูกพืชผัก ซึ่งปัจจุบันคนไทยรับเอาแนวคิดการผลิตภาคเกษตรกรรมแบบตะวันตกมาใช้ ทำให้มีการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชเพิ่มมากขึ้น แต่เกษตรกรยังไม่มีความรู้ในการใช้สารเคมีให้ถูกต้อง จึงทำให้มีผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของเกษตรกร รวมทั้งมีสารเคมีตกค้างในสิ่งแวดล้อม จากการที่ อสม.วรรณนิสาร่วมกับภาคีเครือข่ายในการตรวจสารเคมีตกค้างในเลือดของเกษตรกรในปี พ.ศ. 2563 พบว่ามีสารเคมีตกค้างในเลือดของเกษตรกร จำนวน 508 ราย ซึ่งอยู่ในระดับเสี่ยงและไม่ปลอดภัย และตรวจเจอสารเคมี 5 ชนิด ในอาหาร 20 ตัวอย่าง อสม. วรรณนิสาและทีมงานจึงช่วยกันแก้ไขปัญหาดังกล่าวด้วยการดำเนินงานภายใต้ระบบ “ฮักสุขภาพ 5 ดี” และเนื่องจากบ้านแม่กาษามีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่มีชื่อเสียง ดึงดูดให้นักท่องเที่ยวมาแวะเวียนเยี่ยมชมตลอดทั้งปี จึงดำเนินงานให้สอดคล้องกับนโยบายกระทรวงสาธารณสุขประเด็นสร้างเศรษฐกิจ นักท่องเที่ยวปลอดภัย (Safety Tourist) การป้องกันโรคและภัยสุขภาพ เพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจของตำบลแม่กาษา เพื่อให้คนในบ้านแม่กาษาและนักท่องเที่ยวได้รับประทานอาหารที่สะอาดถูกหลักอนามัย และมีความปลอดภัยในการท่องเที่ยว จึงช่วยกันคิดนวัตกรรม “ขยะกินได้” ขึ้น เพื่อช่วยให้เกษตรกรและคนในชุมชนลดการใช้สารเคมีในการปลูกผัก ช่วยสร้างรายได้ ลดค่าใช้จ่ายในครัวเรือน สร้างความมั่นคงด้านอาหาร ตลอดจนสร้างความรู้ความเข้าใจแก่คนในชุมชนให้ลดการใช้สารเคมีในการเกษตร และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคที่ดีแก่ประชาชนให้หันมาบริโภคอาหารที่ปลอดสารเคมี เพื่อลดผลกระทบต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อมได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน และนักท่องเที่ยวยังได้บริโภคอาหารที่ปลอดภัยต่อสุขภาพอีกด้วย

วัตถุประสงค์

1. เพื่อลดการใช้สารเคมีในการปลูกผัก
2. เพื่อส่งเสริมการปลูกผักปลอดสารพิษ
3. เพื่อประหยัดค่าใช้จ่าย สร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน และสร้างความมั่นคงทางด้านอาหาร

ขั้นตอนการดำเนินงาน

อสม. วรรณนิสา ร่วมกับทีมงาน และภาคีเครือข่ายทั้งภาครัฐและเอกชน ขับเคลื่อนการดำเนินงานด้านการคุ้มครองผู้บริโภคภายใต้ระบบ “ฮักสุขภาพ 5 ดี” ซึ่งประกอบด้วย นโยบายดี เครือข่ายดี ทีมงานดี บริการดี และสิ่งแวดล้อมดี ดังนี้

• นโยบายดี ดำเนินงานตามนโยบายกระทรวงสาธารณสุข ปี 2567 เน้นประเด็นการป้องกันโรคและภัยสุขภาพ เพื่อเป็นนโยบายกระตุ้นเศรษฐกิจของตำบลแม่กาษา เช่น การทำโฮมสเตย์เพื่อสุขภาพ (Healthy Homestay) การท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ ตลาดนัดสีเขียว ปลอดภัยไร้สาร และร้านชำคุณภาพ มีการประชุมเพื่อค้นหาปัญหาด้านการคุ้มครองผู้บริโภคและหาแนวทางแก้ไขปัญหาร่วมกันกับภาคีเครือข่ายทั้งภาครัฐและเอกชน จนเกิดเป็นข้อตกลงสุขภาพเพื่อการคุ้มครองผู้บริโภคตำบลแม่กาษา เช่น
  • การเฝ้าระวังรถเร่ขายของที่ใช้โฆษณาเกินจริง และสินค้าไม่ได้คุณภาพ หากเข้ามาขายของในชุมชน ต้องขออนุญาตเข้าพื้นที่ก่อน
  • การตรวจร้านขายของชำเพื่อมิให้มีการขายยาชุด ยาอันตราย และของไม่มีคุณภาพ
  • การตรวจสารปนเปื้อนอันตรายตกค้างในอาหารที่ขายในตลาดนัด
• เครือข่ายดี อสม.วรรณนิสา ขับเคลื่อนการดำเนินงานด้านการคุ้มครองผู้บริโภคร่วมกับภาคีเครือข่ายต่าง ๆ เช่น เครือข่ายทีมปกครอง กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ร่วมกันแก้ไขปัญหาในงานคุ้มครองผู้บริโภค, เครือข่ายพระสงฆ์ โดย อสม.วรรณนิสาและทีมงานจะประสานกับเครือข่ายพระสงฆ์ในการตรวจชุดสังฆทาน, เครือข่าย อย. น้อย ในโรงเรียน โดยการให้ความรู้และร่วมกันแก้ไขปัญหาการคุ้มครองผู้บริโภคในโรงเรียน และเครือข่ายทีม อบต. แม่กาษา โดยการร่วมออกตรวจร้านชำ เป็นต้น
• ทีมงานดี อสม.วรรณนิสา และทีมงาน อสม. ในตำบลแม่กาษา ได้รับการพัฒนาศักยภาพเป็นประจำทุกปี ซึ่ง อสม. วรรณนิสาได้รับการอบรมหลักสูตร อสม. นักวิทยาศาสตร์การแพทย์ชุมชน ยังผลให้การตรวจหาสารเคมีปนเปื้อนในอาหารมีประสิทธิภาพมากขึ้น และยังได้ถ่ายทอดความรู้ดังกล่าวให้เครือข่าย อสม. ในตำบลแม่กาษา ทำให้ทุกคนมีส่วนร่วมในการดำเนินงานด้านการคุ้มครองผู้บริโภค เช่น ร่วมตรวจคุณภาพมาตรฐานร้านอาหาร แผงลอย ร้านขายของชำ และตลาดนัด การตรวจคัดกรองสารเคมีตกค้างในเลือดของเกษตรกร เป็นต้น
• บริการดี ตำบลแม่กาษามีกิจกรรมด้านการคุ้มครองผู้บริโภคอย่างสม่ำเสมอ โดย อสม. วรรณนิสา ทีม อสม. และภาคีเครือข่าย จะร่วมกันตรวจคุณภาพร้านอาหาร/แผงลอย ตามเกณฑ์ Clean Food Good Taste, ตรวจประเมินตลาดนัดทุกวันเสาร์โดยมีการตรวจสารฟอร์มาลีนในอาหารทะเล และตรวจหาสารบอแรกซ์, ตรวจคุณภาพน้ำของตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ และการตรวจชุดสังฆทานในวัด เป็นต้น
• สิ่งแวดล้อมดี จากการดำเนินการด้านการคุ้มครองผู้บริโภค ทำให้ตำบลแม่กาษามีการจัดการสิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อการมีสุขภาพดี เช่น มีร้านอาหารที่ผ่านเกณฑ์ Clean Food Good Taste เป็นสิ่งที่บอกว่าอาหารในร้านดังกล่าวมีรสชาติดี สะอาด และปลอดภัยต่อผู้บริโภค, ร้านชำ ไม่มียาอันตราย ยาชุด หรือผลิตภัณฑ์หมดอายุ ไม่มีเครื่องสำอางเสื่อมหรือปลอม,
• ส่งเสริมสุขภาพระดับยั่งยืน ซึ่งมีพระอาสาสมัครส่งเสริมสุขภาพประจำวัด และมีการจัดตั้งทีมพระสงฆ์เพื่อมาดูแลการตรวจสังฆทานในวัด เป็นต้น
• นอกจากนี้ อสม.วรรณนิสายังได้ตระหนักถึงผลกระทบจากการที่คนในชุมชนได้รับสารเคมีเข้าสู่ร่างกายโดยเฉพาะเกษตรกรที่พบสารเคมีตกค้างในเลือด รวมทั้งความสำคัญของการจัดการขยะมูลฝอยซึ่งกระทบต่อสิ่งแวดล้อมในชุมชนจำนวนมาก อสม.วรรณนิสา เจ้าหน้าที่ ภาคีเครือข่าย และคนในชุมชนแม่กาษา จึงเกิดแนวคิดในการจัดการเรื่องสารเคมีตกค้างในเลือด อาหาร และการจัดการขยะในชุมชนอย่างยั่งยืน พร้อมกับการส่งเสริมการบริโภคผักปลอดสารพิษ โดยการคัดแยกขยะ แปลงขยะเป็นเงิน ซื้อเมล็ดพันธุ์ผัก และส่งเสริมให้ปลูกผักปลอดสารพิษ ดังนี้
• 5.1 จัดประชุมคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับตำบลและเครือข่ายต่าง ๆ ในชุมชนเพื่อวิเคราะห์ปัญหาการตกค้างของสารเคมีในเลือด
• 5.2 วางแผนหาแนวทางในการแก้ไขปัญหาสารเคมีในเลือด
• 5.3 จัดตั้งกองทุนผ้าป่าขยะเพื่อระดมทุนในการจัดซื้อเมล็ดพันธุ์ผัก
• 5.4 คนในชุมชนคัดแยกขยะ รวบรวมขยะของทุกหลังคาเรือน โดยมีจิตอาสาเข้าร่วมจัดการขยะ เก็บและคัดแยก เดือนละ 1 ครั้ง ทุกวันที่ 5 ของเดือน
• 5.5 บันทึกจัดเก็บข้อมูลจำนวนขยะ รายได้ในการขายขยะของกองทุนขยะหมู่บ้าน
• 5.6 นำเงินที่ได้จากการขายขยะมาซื้อเมล็ดพันธุ์ผักและต้นกล้าผักแจกจ่ายให้กับชาวบ้านทุกหลังคาเรือน โรงเรียน และวัด
• 5.7 ส่งเสริมการปลูกผักปลอดสารเคมีในหน่วยงานต่าง ๆ เช่น โรงเรียน รพ.สต. อบต. เพื่อนำมาใช้ประกอบเป็นอาหารกลางวัน
• 5.8 มีการจัดประกวดผักปลอดสารพิษประจำหมู่บ้าน และมอบเงินรางวัลให้กับผู้เข้าร่วมการประกวด
• 5.9 จำหน่ายผักปลอดสารพิษให้กับชมรมผู้สูงอายุและชมรมบ้านโฮมสเตย์
• ผลการดำเนินงาน/ประโยชน์ที่ได้รับ
  • จากการดำเนินงานด้านการคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพภายใต้การดำเนินงานระบบ “ฮักสุขภาพ 5 ดี” เกิดผลลัพธ์ที่ดีต่อคนในชุมชนอย่างครอบคลุมทุกด้าน ทำให้ชุมชนมีความยั่งยืนและเข้มแข็งด้านสุขภาพ ดังนี้
  • ประชาชนมีความรู้ความเข้าใจในการใช้สารเคมีในการเกษตร เกิดการมีส่วนร่วมในการลดการใช้สารเคมีในชุมชน
  • ประชาชนในชุมชนปลูกผักปลอดสารพิษบริโภคเองทำให้ช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายและสร้างรายได้ให้กับครัวเรือน
  • ประชาชนมีสุขภาพดีขึ้น โดยในปี พ.ศ. 2566 ผลตรวจสารเคมีตกค้างในเลือดลดลงจากปี พ.ศ. 2565 ร้อยละ 40
  • วัดมีรายได้จากการจำหน่ายผักปลอดสารพิษ นำเงินที่ได้ไปทานุบำรุงวัด
  • จำนวนขยะในปี พ.ศ. 2566 ลดลงจากปี พ.ศ. 2565 จำนวน 1,085 กิโลกรัม
  • อบต. แม่กาษาได้รับรางวัลการจัดการขยะชุมชน
  • ตำบลแม่กาษาเป็นชุมชนต้นแบบ (บวร.ร.) ที่มีผลการดำเนินงานโดดเด่นด้านการคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพ (Best Practice) ประจำปี พ.ศ. 2566
  • วัดตำบลแม่กาษาได้รับรางวัลใบประกาศเกียรติคุณ ตาลปัตร ต้นแบบสุขภาพ จสก.สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา ประจำปี พ.ศ. 2566
  • เป็นต้นแบบการศึกษาดูงานคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพจากเทศบาลเมืองน่าน
• ปัจจัยความสำเร็จ
  • ตลอดระยะเวลา 35 ปีในการเป็น อสม. ของ อสม.วรรณนิสา นั้น ได้ปฏิบัติหน้าที่โดยถือคติว่า “เสียสละ มุ่งมั่นพัฒนา คิดดี ทำดี เพื่อส่วนรวม” ในการปฏิบัติงานนั้น อสม.วรรณนิสายึดหลักความเสมอภาค ให้เกียรติผู้ร่วมงาน แบ่งงานตามความถนัดของแต่ละบุคคล โดย อสม. วรรณนิสามีบทบาทในการประสานงานกับภาคีเครือข่ายต่าง ๆ เช่น รพ.สต. ผู้นำหมู่บ้าน อบต. และคนในชุมชน เพื่อแก้ไขปัญหาต่าง ๆ รวมทั้งปัญหาด้านการคุ้มครองผู้บริโภคด้านสุขภาพในชุมชน เช่น ทำประชาคมหมู่บ้านในการจัดทำโครงการของชุมชน ร่วมกันค้นหาปัญหาและจัดลำดับความสำคัญของปัญหา อีกทั้งจัดทำแผนงานโครงการต่าง ๆ เพื่อแก้ไขปัญหาด้านการคุ้มครองผู้บริโภค เช่น โครงการตรวจร้านอาหาร และแผงลอยจำหน่ายอาหาร โครงการตรวจตลาดนัด โครงการตรวจน้ำดื่มสะอาดตู้หยอดเหรียญ โครงการขยะกินได้ เป็นต้น โครงการต่าง ๆ ประสบผลสำเร็จได้จากความร่วมมือกันของหน่วยงานต่าง ๆ เช่น
  • เครือข่ายทีมปกครอง เช่น กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน
  • เครือข่ายทีมองค์การบริหารส่วนตำบลแม่กาษา
  • เครือข่ายชมรมต่าง ๆ เช่น ชมรมหมู่บ้านโฮมสเตย์ ชมรมหมู่บ้าน OTOP นวัตวิถี ชมรมผู้ประกอบการร้านอาหาร แผงลอย ร้านขายของชำ ชมรมผู้สูงอายุแม่กาษาร่วมใจ ชมรมผู้สูงอายุแม่กาษาร่วมใจ ชมรมครูตำบลแม่กาษา
  • เครือข่ายพระสงฆ์ เช่น พระคิลานุปัฏฐาก พระสงค์/อาสาสมัครประจำวัด (อสว.)
  • เครือข่าย อย. น้อยในโรงเรียน ตำบลแม่กาษา
  • เครือข่ายทีม อสม. แม่กาษา 5 หมู่บ้าน
  • โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล และเจ้าหน้าที่สาธารณสุข
• โอกาสพัฒนา
  • พัฒนาตลาดสีเขียวในบ้านแม่กาษาให้มีสินค้าที่ไม่มีสารเคมีเจือปน
  • ถ่ายทอดความรู้ด้านการคุ้มครองผู้บริโภคให้กับเด็ก นักเรียน อสม. รุ่นใหม่ ๆ รวมทั้งคนในชุมชนให้สามารถพัฒนาชุมชนให้มีความเข้มแข็งทางด้านการคุ้มครองผู้บริโภคอย่างยั่งยืน