กว่าจะมาเป็น กูรูพี่อ้อม (GURU P.AOM)

ก่อนที่ อสม.อภิริยกฤต ขาวด้วง หรือพี่อ้อม จะมาเป็น อสม. เมื่อตอนวัยรุ่นได้มีโอกาสมาทำงานอยู่ใน กทม. และเคยเป็นอาสาสมัครช่วยเหลือการทำงานด้านเอดส์ของมูลนิธิแห่งหนึ่ง จึงได้นำความรู้ความเข้าใจเรื่องเอดส์ มาต่อยอดบูรณาการกับงาน อสม. พี่อ้อมสมัครเป็น อสม. ตั้งแต่ พ.ศ. 2549 รวมระยะเวลา 17 ปี ได้ดำเนินงานป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์ในชุมชนอย่างจริงจังมากว่า 9 ปี เข้าร่วมฝึกอบรมต่างๆ อาทิเช่น อบรมการให้ความรู้โรคเอดส์สำหรับ อสม. อบรมเชิงปฏิบัติการแกนนำกลุ่ม MSM อบรมการสื่อสารเรื่องเพศแก่ลูกวัยรุ่นสำหรับพ่อแม่ อบรมวิทยากรสื่อสารเรื่องเพศ “แกนนำคู่บัดดี้” พัฒนาศักยภาพส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิด้านเอดส์ในรูปแบบสหวิชาชีพระดับจังหวัด และอบรม อสม. เชี่ยวชาญ สาขาป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์ในชุมชน เป็นต้น เพื่อให้ตนเองมีความเชี่ยวชาญ สามารถเป็นวิทยากร บรรยาย ให้ความรู้จัดกิจกรรม สร้างความเข้าใจ และพัฒนาทักษะให้แก่น้องๆ เยาวชน และประชาชนทั่วไป ในเรื่องเอดส์และการป้องกันการมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ปลอดภัยได้เป็นอย่างดี ซึ่งพี่อ้อมได้รับรางวัล อสม. ดีเด่น สาขาการป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์ในชุมชนระดับจังหวัด เขต ภาค การันตีมาอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ ปี 2557 รวม 5 รางวัล จนกระทั่งปี 2566 นี้ ได้รับรางวัล อสม. ดีเด่นระดับชาติ ทำให้ชาวบ้านและน้องๆ เยาวชนในพื้นที่ ต่างก็เรียกพี่อ้อมว่า กูรูพี่อ้อม (GURU P.AOM)

ตำบลเหนือคลอง เป็นชุมชนที่มีลักษณะกึ่งเมืองกึ่งชนบท เนื่องจากเป็นที่ตั้งของท่าอากาศยานนานาชาติกระบี่ที่มีความเจริญทั้งด้านคมนาคมและการท่องเที่ยว แต่ชาวบ้านในพื้นที่ส่วนใหญ่นั้นมีอาชีพทำสวนยางพารา และอาชีพรับจ้างกะเทาะเปลือกเม็ดมะม่วงหิมพานต์ ซึ่งเป็นสินค้าโอทอปของตำบลเหนือคลอง ชาวบ้านส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลามร้อยละ 95 แต่ไม่ว่าจะไทยพุทธและไทยมุสลิมก็อยู่ร่วมกันแบบเครือญาติ ปลูกบ้านใกล้กัน ไม่แบ่งแยกพื้นที่ตั้ง ในชุมชนได้ร่วมกันวิเคราะห์ปัญหาในด้านโรคติดต่อ ได้แก่ โรคไข้เลือดออกและปัญหาท้องก่อนวัยและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ เนื่องมาจากการมีเพศสัมพันธ์ไม่ถูกต้องและไม่ปลอดภัย จากการวิเคราะห์ปัญหาและสาเหตุในพื้นที่ พบว่า กลุ่มที่มีพฤติกรรมเสี่ยง ได้แก่ ผู้ประกอบอาชีพในร้านเสริมสวย ซึ่งส่วนใหญ่เป็นเพศทางเลือก ผู้ประกอบอาชีพในร้านคาราโอเกะ อาบอบนวด ซึ่งภายในสถานบริการดังกล่าว มีการจำหน่าย

เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้ผู้ให้บริการและผู้ใช้บริการมีโอกาสและความเสี่ยงต่อการมีเพศสัมพันธ์แบบไม่ได้ป้องกัน ทำให้มีโอกาสในการติดเชื้อเอดส์และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ตามมา ส่วนกลุ่มนักเรียน กศน. พบเป็นกลุ่มที่มีการตั้งครรภ์ก่อนวัยอันควรโดยการมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ได้ป้องกัน จึงเสี่ยงต่อการติดเชื้อ HIV และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ซึ่งข้อมูลจากโรงพยาบาลเหนือคลอง พบว่า ตำบลเหนือคลอง มีผู้ติดเชื้อ HIV สะสม รวมจำนวน 45 ราย โดยมีผู้ติดเชื้อรายใหม่ 1 ราย เมื่อปี 2564 เป็นผู้ที่กลับมาจากต่างจังหวัด พี่อ้อมได้ร่วมเป็นจิตอาสาช่วยงานบริการของโรงพยาบาลเหนือคลองอยู่เสมอ ไม่ว่าจะเป็นงานคลินิกฟ้าใส ที่ให้บริการด้านเอดส์และยาต้าน ARV คลินิกสุขภาพวัยรุ่นหรือศูนย์บริการที่เป็นมิตร ให้คำปรึกษา ทั้งเยาวชน และพ่อแม่ของเยาวชนเพื่อสร้างความรู้ ความเข้าใจและเสริมสร้างทักษะชีวิตให้แก่เยาวชน ในการป้องกันการมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ปลอดภัย รวมถึงช่วยงานในคลินิกอื่นๆ อย่างไม่บกพร่องต่อหน้าที่ของ อสม. ทั้งคลินิกฝากครรภ์ คลินิกเด็กดี และคลินิกเบาหวานและความดันโลหิตสูง พี่อ้อมบูรณาการงานต่างๆ ร่วมกันได้เป็นอย่างดี ทำให้ชุมชนไม่ตีกรอบว่าจะต้องเป็นโรคเอดส์เท่านั้น ถึงจะปรึกษาพี่อ้อมได้ นอกจากนั้นพี่อ้อมยังสวมหมวกอีกหลายใบ ทั้งในระดับหมู่บ้านจนถึงระดับจังหวัด อาทิเช่น กรรมการกองทุนหลักประกันสุขภาพในระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่ของตำบลเหนือคลอง อาสาสมัครพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (อพม.) คณะทำงานป้องกันและแก้ไขปัญหาการตั้งครรภ์ในวัยรุ่นจังหวัดกระบี่ และคณะทำงานส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิด้านเอดส์ในรูปแบบสหวิชาชีพจังหวัด

นึกถึงเอดส์ นึกถึงอ้อม เอดส์อยู่ร่วมกันได้

อีกเหตุผลหนึ่งที่พี่อ้อมมีความตั้งมั่นในการป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์ในชุมชน เนื่องจากเหตุการณ์เมื่อปี 2555 พี่อ้อมต้องสูญเสียเพื่อนรักไปจากโรคฉวยโอกาส ซึ่งเป็นโรคแทรกซ้อนในผู้ติดเชื้อเอชไอวีหรือผู้ป่วยเอดส์ และคิดว่าเป็นเพราะตนเองที่ไม่กล้าให้คำแนะนำ คำปรึกษาเพื่อน ให้เข้ามารับการรักษาและรับยาต้านไวรัสเอชไอวี เพราะกลัวว่าถ้าเพื่อนไม่เข้าใจ จะกลายเป็นทะเลาะกับเพื่อน เรื่องนี้จึงเป็นแรงผลักดันให้พี่อ้อมเข้ามาศึกษาและทำงานด้านเอดส์อย่างจริงจัง เพื่อที่จะถ่ายทอดความรู้ให้แก่ทุกคน เพื่อให้เกิดความรู้ ความเข้าใจที่ถูกต้อง เปลี่ยนความคิดและมุมมอง เพื่อเข้าถึงการให้บริการตรวจเลือดโดยสมัครใจ เข้าถึงการรับยาต้านไวรัสเอชไอวี และสามารถดำรงชีวิตในชุมชนได้อย่างปกติและยืนยาว พี่อ้อมได้กล่าวว่า “การชวนตรวจเลือด คือความห่วงใย ความปรารถนาดีที่มีต่อทุกคน”

ด้วยบุคลิกและลักษณะนิสัยที่น่ารักของพี่อ้อมทำให้พี่อ้อมเข้าถึงกลุ่มคนได้หลากหลายกลุ่มเป้าหมาย ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มเยาวชน ทั้งในระบบและนอกระบบ กลุ่มพ่อแม่ กลุ่มขายบริการ กลุ่มหลากหลายทางเพศ และกลุ่มผู้ติดเชื้อ พี่อ้อมวางตัวให้เข้ากับกลุ่มเป้าหมายได้ง่าย วิเคราะห์และใช้เหตุผลในการตัดสินใจเลือกดำเนินกิจกรรมให้เหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมาย ตามหลักเข้าถึง-เข้าใจ-พัฒนา ซึ่งในช่วงแรกของการดำเนินงาน พี่อ้อมได้วิเคราะห์ปัญหาพบว่ากลุ่มประชาชนทั่วไป ยังมีความคิดเรื่องโรคเอดส์และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์เป็นเรื่องไกลตัว จึงขาดความตระหนักในการป้องกันตัวเอง ขาดความตระหนักในการป้องกันโรคเอดส์และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ส่วนกลุ่มเป้าหมายที่มีความเสี่ยง จะไม่อยากตรวจเลือดเพราะไม่อยากรับรู้สถานะหลังมีความเสี่ยงและจะเข้ามาเมื่อมีอาการป่วยแล้ว และกลุ่มผู้ติดเชื้อแล้ว มักจะมีการย้ายแหล่งที่อยู่อาศัย และสถานที่ทำงานทำให้ขาดการรับยาต่อเนื่อง

พี่อ้อมมีเป้าหมายการทำงานตามหลัก 3 ต. “ไม่ติด-ไม่ตาย-ไม่ตีตรา” หมายถึง (1) ลดการติดเชื้อเอชไอวีรายใหม่ 2) ลดการเสียชีวิตในผู้ติดเชื้อเอชไอวี และ (3) ลดการเลือกปฏิบัติอันเกี่ยวเนื่องจากเอชไอวีและเพศภาวะ ซึ่งเป็นเป้าหมายหลักตามยุทธศาสตร์แห่งชาติว่าด้วยการยุติปัญหาเอดส์ พ.ศ. 2560-2573 และส่งเสริมการป้องกันและดูแลรักษาเอชไอวีและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ด้วยมาตรการ RRTTPR โดยหลักการรู้เร็ว รักษาเร็ว และเคารพสิทธิ เพื่อมุ่งสู่ประชาชนมีสุขภาพที่ดีและอยู่ร่วมกันได้ มีความเท่าเทียม ไม่ตีตราและเลือกปฏิบัติ ในการดำเนินงาน ดังนี้

Reach & Recruit พี่อ้อมทำงานเชิงรุกเข้าถึงกลุ่มเสี่ยงและชักชวนให้เข้าสู่ระบบบริการ มุ่งเน้นกลุ่มประชากรเป้าหมายภายใต้โครงการการตั้งครรภ์ไม่พร้อมและการป้องกันเอชไอวีในชุมชน ในสถานศึกษาทั้งภาครัฐ เอกชน และ กศน. ให้คำปรึกษาการตรวจหาเชื้อเอชไอวีผ่านสื่อออนไลน์ (VCT ออนไลน์) สำหรับกลุ่มหลากหลายทางเพศและกลุ่มเยาวชน ทำงานเป็นทีมร่วมกับเครือข่ายเยาวชน กลุ่ม Adam Love และประสานส่งต่อไปยังโรงพยาบาลเหนือคลอง

Test พี่อ้อมส่งเสริมให้กลุ่มเป้าหมายทั้ง วัยรุ่น เยาวชนและกลุ่มความหลากหลายทางเพศได้เข้าถึงชุดตรวจเอชไอวีด้วยตนเอง โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย และส่งเสริมให้ได้รับการตรวจโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ และความเสี่ยงอื่นๆ เช่น วัณโรค ไวรัสตับอักเสบซี เป็นต้น เชิญชวนให้ทุกคนประเมินความเสี่ยงของตนเอง และเข้าถึงบริการตรวจเลือดโดยสมัครใจ ให้มีความรู้ความเข้าใจเอชไอวีอย่างถูกต้อง เปิดใจรับการตรวจเลือด จัดกิจกรรมส่งเสริมการกินยา เช่น การเยี่ยมบ้าน การจัดส่งยาทางไปรษณีย์ ส่งเสริมการรับยาอย่างต่อเนื่องในภาวะวิกฤตโควิด 19 และร่วมกับโรงพยาบาลเหนือคลองลงพื้นที่ทำกิจกรรม Mobile เชิงรุกในกลุ่มเสี่ยง เช่น ร้านคาราโอเกะ ร้านเสริมสวย ห้องพัก 24 ชม. สนามบิน เป็นต้น และแนะนำ การมารับบริการที่คลินิกฟ้าใส โรงพยาบาลเหนือคลอง

Treat พี่อ้อมช่วยงานที่คลินิก ARV ของโรงพยาบาลเหนือคลองอย่างสม่ำเสมอ ส่งเสริมผู้ป่วยให้เห็นความสำคัญการดูแลรักษาเอชไอวี เมื่อพบผู้ติดเชื้อเอชไอวีสนับสนุนให้ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงทีและต่อเนื่อง ซึ่งพี่อ้อมมีความรู้ ความเข้าใจเรื่องยาต้านไวรัสเป็นอย่างดี สามารถให้คำแนะนำผู้ป่วยได้อย่างถูกต้องทั้งร่วมวางแผนการกินยา และช่วยอธิบายผลตรวจสุขภาพ ค่า Viral load หลังจากได้รับยา เพื่อให้ผู้ป่วยเห็นประโยชน์ของการกินยาอย่างต่อเนื่อง และวางแผนดูแลสุขภาพให้แข็งแรงได้ใช้ชีวิตอย่างปกติสุข

Prevention ด้านการป้องกันโรค พี่อ้อมมีผลงานมากมายนอกจากกระจายถุงยางอนามัยให้แก่กลุ่มเป้าหมาย วัยรุ่น เยาวชน และกลุ่มความหลากหลายทางเพศแล้ว ยังจัดให้มีจุดบริการและช่องทางกระจายถุงยางอนามัย ตามร้านเสริมสวย ห้องพัก 24 ชั่วโมง โรงเรียน กศน. และเป็นวิทยากรมืออาชีพในการสื่อสารความรู้การใช้ถุงยางอนามัยที่ถูกต้อง ความรู้และช่องทางการรับบริการยา PrEP PEP การเสริมสร้างทักษะชีวิตให้แก่เยาวชน ส่งเสริมพ่อแม่ให้เปิดใจคุยเรื่องเพศในครอบครัว พัฒนานวัตกรรมสื่อการเรียนรู้ต่างๆ ที่นำมาปรับรูปแบบวิธีการจากทรัพยากรที่หาได้ เช่น สมุดปกใหญ่ทางเลือกหรือทางรอด ไข่เซอร์ไพรส์สอนเรื่องโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ในรูปแบบเกมส์ให้เข้าใจง่ายยิ่งขึ้น และนวัตกรรมออนไลน์ Safe on You จุดนัดพบ VCT ที่จะเชิญสมาชิกกลุ่มเสี่ยงเข้าร่วมกลุ่ม Line OA ซึ่งเป็นการสื่อสารที่มีความเป็นส่วนตัว รักษาความลับ ให้ความรู้เรื่องโรคเอดส์ ให้บริการถุงยางอนามัย มีกิจกรรมให้สมาชิกประเมินความเสี่ยงด้วยตัวเองได้แบบออนไลน์ ปรึกษาพูดคุยกับแอดมินได้ตลอดเวลา และแนะนำการเข้ารับบริการต่อที่โรงพยาบาล นัดหมายตรวจเลือดผ่านระบบออนไลน์ พี่อ้อมรวบรวมสรุปผลการให้คำแนะนำ เป็นสถิติ นอกจากทำให้เห็นผลงานของพี่อ้อมแล้ว ยังเป็นการประเมินผลการทำกิจกรรมและนำไปวางแผนปรับปรุงพัฒนาต่อ อีกทั้ง Line OA ยังเป็นช่องทางสื่อสารสำหรับผู้ติดเชื้อที่อยู่นอกเขตพื้นที่หรือไปทำงานต่างจังหวัดให้ได้รับบริการอย่างต่อเนื่อง ไม่ขาดยา มีสุขภาพแข็งแรง นอกจากนั้นยังจัดรณรงค์ในชุมชนเนื่องในวันสำคัญต่างๆ เช่น วันเอดส์โลก วันวาเลนไทน์ วัน VCT day และรณรงค์ฝากครรภ์ ก่อน 12 สัปดาห์ เพื่อป้องกันการติดเชื้อจากแม่สู่ลูก ร่วมกับทีมหมอครอบครัวในการส่งเสริมการวางแผนครอบครัวในหญิงหลังคลอด

Retain พี่อ้อมส่งเสริมให้ผู้ป่วยกินยา ไม่ตีตราตนเอง การทำกิจกรรมร่วมกับแกนนำผู้ติดเชื้อในวันที่รับยาต้าน โดยการทำกิจกรรมกลุ่มและให้คำปรึกษาแบบองค์รวมเพื่อให้คงอยู่ในระบบการรักษาอย่างต่อเนื่อง ส่งเสริมการลดการตีตราในชุมชน U = U (Undetectable = Untransmissable) หมายถึงผู้ติดเชื้อที่กินยาต้านไวรัสเป็นอย่างดีจนตรวจไม่เจอเชื้อไวรัสในเลือดแล้ว จะไม่แพร่เชื้อให้กับใครได้ (ไม่เจอ = ไม่แพร่) ปรับมุมมองต่อผู้ติดเชื้อให้เหมือนเป็นโรคเรื้อรังทั่วไป และสนับสนุน อำนวยความสะดวกให้ผู้ป่วยยากจนได้รับเงินสนับสนุนเงิน จาก อปท. พม. เป็นต้น

สร้างความรู้บูรณาการ ทำงานเป็นทีม

พี่อ้อมกล่าวว่า “ในการดำเนินงานนี้นั้น ไม่อาจสำเร็จได้เพียงลำพัง” พี่อ้อมและเครือข่าย อสม. ทำหน้าที่เป็นหมอคนที่ 1 ดำเนินการขับเคลื่อนการป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์ในชุมชน ร่วมกับหมอคนที่ 2 และการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย ในการวิเคราะห์ปัญหาเบื้องต้น และร่วมกันหาแนวทางการแก้ปัญหา ดำเนินกิจกรรมร่วมกัน ทั้งหน่วยงานภาครัฐ เอกชน NGO อปท. พมจ. กลุ่มสตรี กลุ่มฟ้าใส ครู/กศน. สื่อมวลชน เยาวชน เข้ามามีส่วนร่วมในการขับเคลื่อนให้เกิดผลสำเร็จของการดำเนินงานป้องกันและแก้ไขปัญหาโรคเอดส์ในชุมชนตามเป้าหมาย (1) ไม่ติด ไม่มีการติดเชื้อเพิ่มขึ้นในเขตตำบลเหนือคลอง และไม่พบหญิงตั้งครรภ์ในวัยรุ่น ไม่พบการติดเชื้อ HIV ในหญิงตั้งครรภ์ และหญิงหลังคลอดได้รับการวางแผนครอบครัวทุกราย (2) ไม่ตาย ผู้ติดเชื้อตัดสินใจเข้ารับการรักษาเร็ว และอยู่ในกระบวนการรักษาอย่างต่อเนื่อง ได้รับยาครบ 100% ทำให้ไม่มีผู้เสียชีวิตเพิ่มขึ้นในเขตพื้นที่ตำบลเหนือคลอง (3) ไม่ตีตรา กลุ่มผู้ติดเชื้อ มีความรู้ความเข้าใจในการดูแลตนเอง ยอมรับสถานะของตนเอง รักษาและรับยาต่อเนื่อง และสามารถอยู่ได้ในชุมชน เสมือนเป็นโรคเรื้อรังทั่วไป นอกจากนั้น พี่อ้ อมยังวางแผนดำเนินงานป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์ในชุมชนอย่างต่อเนื่องไม่หยุดที่จะพัฒนาต่อ โดยวางแผนจะดำเนินการประสานงานกับผู้นำศาสนา เพื่อกำหนดมาตรการทางสังคมในการให้ความรู้โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ โรคที่ต้องตรวจก่อนแต่งงาน นำไปสู่การส่งเสริมการตรวจเลือดก่อนแต่งงาน (นิках) ขยายการค้นหาในกลุ่มเป้าหมายที่เข้าถึงยาก ได้แก่ กลุ่มผู้ใช้สารเสพติด และสร้างแรงจูงใจให้กลุ่มผู้ติดเชื้อที่อยู่ในระบบการรักษาเปิดเผยตัวด้วยความสมัครใจ เพื่อเข้ารับสิทธิสวัสดิการของท้องถิ่นต่อไป

อสม.อภิริยกฤต ขาวด้วง หรือพี่อ้อม เป็นแบบอย่างของบุคคลที่มีทัศนคติที่ดีต่อการเป็นจิตอาสา เป็น อสม. ที่ทำงานด้วยความมุ่งมั่น และเต็มใจที่จะให้ความช่วยเหลือเพื่อนมนุษย์ โดยไม่แบ่งชนชั้น เป็นที่รักและได้รับความไว้วางใจของคนในชุมชน ใฝ่เรียนใฝ่รู้เพื่อพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง และเข้าใจถึงหัวใจการทำงานป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์ในชุมชนได้เป็นอย่างดี ตามแนวคิดที่พี่อ้อมกล่าวว่า

“เอดส์ เราอยู่ด้วยกันได้ เคารพสิทธิ เพราะทุกคนเท่าเทียมกัน”